Κατά τήν Κυριακή πρό της εορτής της Πεντηκοστής η Εκκλησία τιμά τη μνήμη των Αγίων Πατέρων, που συγκρότησαν την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, ενώ κατά την Κυριακή της Πεντηκοστής εορτάζονται και οι Άγιοι Πατέρες της δευτέρας Οικουμενικής Συνόδου. Σ’ αυτούς τους φωτισμένους από το Άγιο Πνεύμα αγίους χρωστάμε τη Θεόπνευστη διατύπωση της βασικής Αλήθειας της Χριστιανικής πίστεως, πού είναι ότι ο ένας κατά την ουσία Θεός είναι τρισυπόστατος, ή αλλοιώς ότι η μία Θεία Φύση υπάρχει σε τρία ομοούσια και αχώριστα Πρόσωπα, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Το να μιλήσει κανείς – όπως ο γράφων – γι’ αυτό το θέμα, πού ξεπερνάει την ανθρώπινη λογική, είναι παράτολμο, ωστόσο είναι και αναγκαίο, αφού η Τριαδικότητα του Θεού είναι το κεφάλαιο της Ορθοδόξου πίστεως. Ο δισταγμός όμως για τη διαπραγμάτευση του θέματος φεύγει, όταν δανειστούμε για τη διατύπωσή του τη γλώσσα του ουρανοφάντορος Βασιλείου του Μεγάλου, ενός Αγίου αποδεδειγμένα φωτισμένου.
Ομολογεί κι’ αυτός κατ’ αρχήν, ότι ο ανθρώπινος λόγος είναι πολύ ευτελής, για να μιλήσει με πληρότητα περί του Θεού. «Εάν – λέει – η διάνοιά μας υστερεί πάρα πολύ έναντι του μεγέθους των θείων πραγμάτων, ο δε λόγος μας είναι ακόμα κατώτερος από τη διάνοια, πως να μη μένει σιωπηλός κανείς από φόβο μήπως εξ’ αιτίας της φτώχειας των λόγων του αποδώσει άσχημα τα περί του Θεού; Παρά ταύτα – συνεχίζει ο Άγιος – επειδή οι Χριστιανοί επιθυμούν ακόρεστα ν΄ ακούνε περί του Θεού, είναι ανάγκη, να μιλήσουμε γι’ αυτό, όσο μας επιτρέπουν οι δυνάμεις μας». Εδώ βέβαια να υπογραμμίσουμε, ότι και όσα πούμε για το Θεό, δεν είναι απόλυτα κατανοητά, διότι, όπως λέει ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, «σε ό,τι αφορά το Θεό η πιο μεγάλη γνώση είναι να ομολογείς την αγνωσία σου». Ένας άλλος δε Άγιος συμπληρώνει, ότι ένα μόνο πράγμα είναι κατανοητό περί του Θεού «η απειρία και ακαταληψία Του». Επομένως πρέπει να παραιτηθούμε από την προσπάθεια να μιλήσουμε για τον ανθρωπίνως ακατάληπτο Θεό; «Όχι – λέει ο Άγ. Βασίλειος- αλλά αν θέλεις να πεις ή ν΄ ακούσεις κάτι για το Θεό, άσε το σώμα σου, άσε τις σωματικές αισθήσεις, άσε τη γη και όλα τα υλικά πράγματα και ανέβα πάνω απ’ αυτά. Καθάρισε την ψυχή σου και τότε θα καταλάβεις , ότι η θεία Φύση είναι άτρεπτη (χωρίς μεταβολές δηλαδή), αναλλοίωτη, απαθής (χωρίς αδυναμίες), απλή, ασύνθετη (χωρίς δηλαδή να αποτελείται από τμήματα πού ενώνονται μεταξύ τους), αδιαίρετη, γεμάτη φως άκτιστο, παντοδύναμη, πανταχού παρούσα, γεμάτη αστραφτερή θεία δόξα και θεϊκή ομορφιά».
Έχοντας τις προϋποθέσεις, πού αναφέραμε, ο Άγιος Βασίλειος μπαίνει στο θέμα της Τριαδικότητος του Θεού και λέει για το Θεό Πατέρα: «Είναι η αρχή των πάντων, η αιτία της υπάρξεως όλων των όντων, η ρίζα όλων των ζώντων, ο Παντοκράτωρ, ο ποιητής ουρανού και γης, των ορατών και των αοράτων. Από τον Πατέρα, την πηγή της Θεότητος, γεννήθηκε προαιωνίως ο Υιός και εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα».
Για τον Υιό του Θεού και Θεό λέει: «Είναι ο ζωντανός Λόγος, ο της αυτής Θείας Φύσεως προς τον Πατέρα Υιός, πού υπήρχε αιωνίως μαζί με τον Πατέρα. Υπήρχε αιωνίως, δεν δημιουργήθηκε. Είναι Υιός, όχι κτήμα. Είναι Δημιουργός, όχι δημιούργημα. Είναι Κτίστης, όχι κτίσμα. Όσα έχει ο Πατήρ, έχει και ο Υιός, ό,τι είναι ο Πατήρ είναι και ο Υιός. Όσα δε έχει ο Υιός, τα έχει όχι εκ δωρεάς του Πατρός αλλά επειδή έχει κοινή Φύση με τον Πατέρα. Διότι το να λαμβάνεις είναι κοινό χαρακτηριστικό των κτισμάτων, ενώ το να έχεις εκ φύσεως είναι ιδιαίτερο γνώρισμα του γεννηθέντος. Σαν Υιός λοιπόν έχει εκ φύσεως όσα έχει και ο Πατήρ. Σαν Μονογενής δε Υιός του Πατρός δεν μοιράζεται όσα έχει με κανένα κτίσμα. Ακόμα και από την ονομασία «Υιός» διδασκόμαστε, ότι είναι κοινωνός της Θείας Φύσεως του Πατρός… Διότι δεν δημιουργήθηκε με κάποια προσταγή όπως τα δημιουργήματα, αλλά έλαμψε από την Ουσία του Πατρός χωρίς να χωριστεί από αυτήν, και υπάρχει μαζί με τον Πατέρα αχρόνως και είναι ίσος προς Αυτόν κατά την αγαθότητα, τη δύναμη και τη δόξα. Σαν εικόνα δε του Πατρός μας φανερώνει τον Θεό Πατέρα». Αναφερόμενος στην ενανθρώπηση του Υιού του Θεού ο Άγιος λέει: «Κατά τη Σάρκωση Του ο Υιός δεν ελαττώθηκε κατά την αξία, αλλά έκανε συγκατάβαση στην αδυναμία της ανθρωπίνης φύσεως. Έτσι το Χριστό, δηλαδή τον σαρκωθέντα Υιό του Θεού, πρέπει να τον βλέπουμε με διπλή θεώρηση. Τη Θεία Φύση Του να τη βλέπουμε με τρόπο που αρμόζει στη Θεότητα, ενώ την ανθρώπινη φύση Του με τρόπο πού αρμόζει στην ανθρωπότητα». Τον Κύριό μας λοιπόν Ιησού Χριστό πρέπει να τον βλέπουμε σαν Θεάνθρωπο. Σε ένα πρόσωπο (εκείνο του Υιού του Θεού) υπάρχουν ενωμένες ασυγχύτως δύο φύσεις, η Θεία και η ανθρώπινη. Γι’ αυτό και την Παναγία δεν την λέμε «Χριστοτόκο» (όπως οι αιρετικοί) αλλά Θεοτόκο, διότι η Θεία Φύση του Θεανθρώπου προηγείται της ανθρωπίνης.
Για το Άγιο Πνεύμα ο ουρανοφάντωρ Βασίλειος λέει: «Το Άγιο Πνεύμα είναι όπου ο Υιός και όπου ο Πατήρ. Έχει κι’ Αυτό όλες τις ιδιότητες της Θείας Φύσεως: Την αγαθότητα, την ευθύτητα, τον αγιασμό, τη ζωή. Τίποτα δεν έχει επίκτητο ή πρόσθετο. Όπως στη φωτιά είναι αχώριστη η θερμαντική δύναμη και η φωτιστική ικανότητα, έτσι και στο Άγιο Πνεύμα αχώριστα είναι η αγιαστική δύναμη, η ζωοποιός ικανότητα, η αγαθότητα. Το Άγιο Πνεύμα γεμίζει την ύπαρξη των αγγέλων και τους αγιάζει. Αυτό ζωοποιεί τα σύμπαντα. Αυτό μοιράζεται σ’ όλη την Κτίση και μετέχεται κατά τη δύναμη του καθενός πι-στου, χωρίς να ελαττώνεται από τη μετοχή. Σε όλους δίνει τη Χάρη Του, χωρίς να εξαντλείται ποτέ. Όπως ο ήλιος φωτίζει τα διάφορα σώματα χωρίς να ελαττώνεται, έτσι και το Άγιο Πνεύμα φωτίζει μένοντας αμείωτο και αδιαίρετο. Αυτό φωτίζει στη γνώση του Θεού, εμπνέει τους προφήτες, σοφίζει τους δικαίους δίνει χαρίσματα θαυματουργίας, ζωοποιεί τους νε-κρούς, θεραπεύει τους παραλύτους. Το Άγιο Πνεύμα απεργάζεται την αναγέννηση των ανθρώπων. Παραλαμβάνει τελώνη με πίστη και τον αναδεικνύει Ευαγγελιστή (όπως τον Ματθαίο). Μπαίνει μέσα σε ψαρά και τον κάνει Θεολόγο (όπως τον Ιωάννη). Βρίσκει διώκτη των Χριστιανών μετανοημένο και τον μετά μορφώνει σε Απόστολο των εθνών (όπως τον Παύλο). Χάρις στο Άγιο Πνεύμα οι ασθενείς γίνονται ισχυροί, οι φτωχοί πλουτίζουν, οι αμόρφωτοι γίνονται σοφώτεροι από τους σοφούς. Ο Παύλος ήταν ασθενής, αλλά χάρις στην παρουσία του Αγίου Πνεύματος τα μαντήλια του προσώπου του γιάτρευαν ασθενείς. Και ο Πέτρος είχε σώμα με αδυναμίες, αλλά εξ αιτίας της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, πού κατοικούσε μέσα του, η σκιά του έδιωχνε αρρώστιες. Φτωχοί ήταν ο Πέτρος και ο Ιωάννης. Δεν είχαν χρυσάφι, ούτε ασήμι, αλλά χάριζαν στους αρρώστους υγεία πολυτιμότερη από όλο το χρυσάφι. Από πολλούς είχε πάρει ελεημοσύνη ο χωλός και πάλι ζητιάνος ήταν. Όταν όμως πήρε τη Χάρη από τον Πέτρο έπαψε να ζητιανεύει και πήδαγε σαν το ελάφι δοξάζοντας το Θεό. Δεν ήξερε ο Ιωάννης τη γραμματική σοφία των ανθρώπων, αλλά με τη δύναμη του Αγ. Πνεύματος είπε λόγια πού καμμιά ανθρώπινη σοφία δεν τους βγαίνει μπροστά. Το Άγιο Πνεύμα στον ουρανό βρίσκεται, αλλά και τη γη γέμισε και παντού υπάρχει και πουθενά δεν περιορίζεται. Ολόκληρο βρίσκεται μέσα στον καθένα και ολόκληρο είναι μαζί με το Θεό Πατέρα. Δεν μοιράζει τις δωρεές σαν υπηρέτης, αλλά διαιρεί τα χαρίσματα με εξουσία θεϊκή».
Μαζί με τον Άγιο Βασίλειο ας ευχηθούμε το Άγιο Πνεύμα να είναι πάντα στις ψυχές μας μαζί με το Θεό Πατέρα και το Σωτήρα μας Θεάνθρωπο Χριστό και ποτέ να μη μας αφήσει.
Πρωτοπρ. Γεώργιος Μούλτος
Εφημέριος Ι. Ν. Αγ. Ανδρέα Σαλαμίνος